ΣΕΙΡΑ Α.301-310 : 50 ΧΡΟΝΙΑ ALCO “WORLD LOCOMOTIVE” (DL500C) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Κείμενο: Λ. Παπαδημητρίου – B. Koροβέσης
—————————————
Εισαγωγή
Στα τέλη της δεκαετίας του ’40, η άλλοτε κραταιά American Locomotive Company–ALCO είχε αρχίσει να πέρνει την κατω βόλτα, κυρίως λόγω της δραματικής πτώσης στις νέες παραγγελίες για ατμάμαξες. Στον αγώνα για την επιβιώση της, το τοτε Δ.Σ της εταιρείας αναθέτει, τον Δεκέμβριο το 1952, τα καθήκοντα του αντιπρόεδρου στον εξαγωγικό τομέα της ALCO σε κάποιο Manuel Alonso. Ο νέος αντιπρόεδρος αποφασίζει να εστιάσει σε δυο βασικούς άξονες: ο πρώτος ήταν το τροχαίο υλικό να κατασκευάζεται πλέον σε δυο μόνον μονάδες δηλαδή στο Schenectady και στο Montreal και ο δεύτερος να δίνονται άδειες σε εταιρείες άλλων χωρών να κατασκευάζουν κινητήριες μονάδες σύμφωνα όμως με τα σχέδια και τις τεχνικές προδιαγραφές της ίδιας της ALCO.
Οι πρώτες προσπάθειες σε αυτόν τον τομέα θα ξεκινήσουν το 1953 εισάγοντας ένα στάνταρ σχεδιασμό ντηζελάμαξας για το εξαγωγικό κομμάτι της εταιρείας υπο τον γενικό το τίτλο DL-500 ALCO’s «World Locomotive». Το πρωτότυπο θα βασιστεί πάνω στη FA-2, μία δηλαδή ντηζελάμαξα με μονά χειριστήρια, κινητήρα 244D της ALCO ιπποδύναμης 1600 hp και με μικρότερο συνολικό πλάτος και ύψος για να είναι συμβατή με τα υπάρχοντα ευρωπαϊκά στάνταρ πλην εκείνων της Μεγάλης Βρετανίας η οποία είχε ήδη καθιερώσει τα δικά της. Ο σχεδιασμός θα συνεχιστεί στο φορείο, με βάση το μοντέλο Α1Α, καταλήγοντας έτσι σε ένα τριαξονικό και ελαφρύτερο φορείο που ονομάστηκε «World Truck». Έτσι, η πρώτη ντηζελάμαξα με αριθμό 1953Ε και την εμπορική ονομασία FD-3, θα κατασκευαστεί το Μάιο του ίδιου έτους από την Montreal Locomotive Works – MLW λόγω μιας παρατεταμένης απεργίας στο εργοστάσιο του Schenectady. Το πρωτότυπο θα παρουσιαστεί επίσημα στην ένωση κατασκευαστών & πρωτότυπου σιδηροδρομικού υλικού του παναμερικανικού σιδηροδρομικού συνεδρίου στο Atlantic City (21-26 Ιουνίου 1953). Στην συνέχεια, θα μεταφερθεί στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ισπανία κάνοντας δοκιμαστικά δρομολόγια για λογαριασμό των RENFE και, τελικά, θα πουληθεί σε αυτούς παίρνοντας αρίθμηση 1615 (αργότερα 316.015). Οι Ισπανοί σιδηροδρομικοί έδωσαν στις νέες αυτές Αμερικανικές ντηζελάμαξες το παρατσούκλι «Μαίριλυν», από την πασίγνωστη ηθοποιό Μ. Μονρόε που εκείνη την εποχή μεσουρανούσε στο Χόλλυγουντ.
Από τότε θα περάσουν σχεδόν δυο χρόνια μέχρι να έρθουν οι πρώτες παραγγελίες, με πρώτη και πάλι την Ισπανία, η οποία όμως τώρα ζητάει ντηζελάμαξες με διπλά χειριστήρια (εμπρός-πίσω) και στη συνέχεια απο τους κρατικούς σιδηρόδρομους του Πακιστάν, οι οποίοι είχαν ήδη στη δύναμη τους ντηζελάμαξες τύπου FA-2. Με τις δυο αυτές παραγγελίες θα κλείσει ο κύκλος του κινητήρα 244D που θα αντικατασταθεί από τον νεότερο 255.
Σύντομα, η πρώτη άδεια για κατασκευή ντηζελαμαξών εκτός Η.Π.Α. θα δοθεί στην Αυστραλία και σε συγκεκριμένα στην εταιρεία Goodwin η οποία διέθετε ήδη δυο εργοστάσια στα περίχωρα του Σύδνεϋ, και η οποία θα κατασκευάσει συνολικά 137 μονάδες μεταξύ 1957 και 1967. Οι παραγγελίες για την ALCO θα συνεχιστούν, αυτή την φορά για τους σιδηρόδρομους του Περού (1956) και της Ινδίας (1957-58), ενώ το εργοστάσιο της MLW θα κατασκευάσει 25 ακόμη μονάδες για λογαριασμό της Αργεντινής (1957). Αυτές, συμπεριλαμβανομένου και του πρωτότυπου είναι και οι μόνες που κατασκευάστηκαν στο Montreal. Τελικά, ο κύκλος εξαγωγών της ALCO για το συγκεκριμένο μοντέλο θα κλείσει οριστικά το 1962 με τους Σ.Ε.Κ. να παραγγέλλουν 10 τέτοιες μονάδες (Πίνακας 1).
Η «World Locomotive» στην Ελλάδα.
Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι στα πλαίσια εκσυγχρονισμού τους είχαν ήδη, εστω και δειλά, εισέλθει στη εποχή της ντηζελοκίνησης από το 1962. Με τις ανάγκες για σύγχρονες κινητήριες μονάδες ολοένα αυξανόμενες, οι Σ.Ε.Κ. υπογράφουν στις 5 Ιανουαρίου 1962 με την ALCO, την με αριθμ. 1910 σύμβαση, με στόχο την προμήθεια 10 ντηζελαμαξών πορείας τύπου «World Locomotive» συνολικής αξίας $2.437.400 συμπεριλαμβανομένων και των ανταλλακτικών. Λέγεται οτι τμήμα της δαπάνης αυτής καλύφθηκε με δάνειο.
Οι νέες μονάδες, αφού ταξινομήθηκαν ως σειρά Α.301-310, εντάχτηκαν στο δίκτυο το 1963 με έδρα το ΜΑΙ στον Ρέντη, ο δε χρωματισμός τους ήταν σκούρο μπλε με δυο ασημί ρίγες. Ο βασικός τους ρόλος ήταν η αντικατάσταση των ατμαμαξών της σειράς Μα 1001-1020, καθώς επίσης και των ντηζελαμαξών της σειρας Α.201-210 (επίσης κατασκευής της ALCO, που είχαν τότε μόλις παραληφθεί), στον άξονα Αθήνα – Θεσσαλονίκη σε ταχείες επιβατικές και βαριές εμπορικές αμαξοστοιχίες. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης κατά κύριο λόγο και στην έλξη των διεθνών δρομολογίων της περιόδου (Acropolis , Hellas, Athens Express κλπ) έργο που εκτελούσαν για πολλά χρόνια με επιτυχία.
Από τους πρώτους κιόλας μήνες της λειτουργίας τους, οι μηχανές της σειράς Α.301-310 κέρδισαν την αγάπη του προσωπικού έλξης και των τεχνιτών αφού, σε γενικές γραμμές, ήταν αξιόπιστες. Οι παλαιοί, μάλιστα, μηχανοδηγοί, ζυμωμένοι με την μουτζούρα και τις δυσκολίες των ατμαμαξών, τις βάφτισαν «πούλμαν», μιάς και τώρα η μηχανοδήγηση γινόταν άνετα και πολύ πιο ξεκούραστα.΄Αλλοι πάλι τους είχαν δόσει το παρατσούκλι «γουρούνες», ίσως από την επίπεδη κοψιά στο μπροστινό τους τμήμα και το διπλό προβολέα που έμοιαζε με ρουθούνι γουρουνιού. Από τα θετικά στοιχειά των συγκεκριμένων ντηζελαμαξών ήταν οι καλές αναρτήσεις, η ανωτάτη ταχύτητα των 120χλμ, η στιβαρότητα των φορείων, καθώς επίσης και η αυξομείωση των στροφών του κινητήρα στο ρελαντί που είχε ως αποτέλεσμα οικονομία καυσίμου. Ως μειονεκτήματα, αναφέρονται οτι δεν υπήρχε καλή ορατότητα στο μπροστινό θάλαμο κυρίως σε δύσκολες καιρικές συνθήκες (νύχτα, ομίχλη, βροχή) ενώ και ο δεύτερος (πίσω) θάλαμος ήταν άβολος και αρκετά εκτεθειμένος σε περίπτωση ατυχήματος. Επίσης, και αυτό είναι κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό, το σώμα των ντηζελαμαξών αυτών δεν είναι εξ ολοκλήρου μεταλλικό. Από την μέση και κάτω (στο πλαϊνό τους τμήμα μόνο) οι «τριακοσάρες» ήταν κατασκευασμένες απο ειδικό φύλλο διπλού κόντρα –πλακέ ανάμεσα στο οποίο υπήρχε τρίτο, αλλά μεταλλικό, φύλλο. Η λύση αυτή προκρίθηκε, προφανώς για να μειωθεί το ολικό βάρος της ντηζελάμαξας, χωρίς φυσικά καμία άλλη επίπτωση στην ανθεκτικότητα ή την σταθερότητα της.
Από τον στόλο των 10 μονάδων της σειράς, οι 3 καταστράφηκαν μετά από συγκρούσεις και εκποιήθηκαν. Η πρώτη ήταν η Α.307 που εκτροχιάστηκε λόγω κατάρρευσης της γέφυρας στον χείμαρρο Ζλάνας στην περιοχή της Σκοτίνας (7 Φεβρουαρίου 1972), η Α.301 που συγκρούστηκε μετωπικά με την Α.202 μεταξύ Βυρώνειας – Μανδρακίου (12 Αυγούστου 1976) και τέλος η Α.305 το 1985 που επίσης συγκρούστηκε μετωπικά με Craiova στην Λακιά κοντά στον Κόμανο. Ατυχήματα και μάλιστα μετωπικές συγκρούσεις είχαν επίσης π.χ. η Α.308 όταν και συγκρούστηκε μεταξύ Μπράλου – Λιλαίας με την ατμάμαξα Λα908 (15 Ιουνίου 1966), καθώς και άλλες μονάδες, που στην συνέχεια επισκευάστηκαν.
Με την έλευση των MLW της σειράς Α.451-470 και αργότερα της σειράς Α.501-510, οι «τριακοσάρες» άρχισαν σταδιακά να μεταφέρονται στο ΜΘ. Απο την Θεσσαλονίκη εκτελούσαν κυρίως δρομολόγια προς Κοζάνη και Αλεξανδρούπολη, εκτός από το τμήμα Αμυνταίου – Φλώρινας όπου το αξονικό βάρος της γραμμής δεν επέτρεπε την κυκλοφορία παρά μόνο με ανωτάτη ταχύτητα τα 40 χλμ. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο αρχικός τους μπλε χρωματισμός αντικαταστάθηκε με πορτοκαλί, ενω οι δυο ρίγες βάφτηκαν άσπρες. Από κάποιες, τέλος, μονάδες που είχαν ήδη τεθεί οριστικά εκτός υπηρεσίας, αφαιρέθηκαν οι κινητήρες και τοποθετήθηκαν σε MLW της σειράς Α.451-470.
Το 1998 όταν αποφσίστηκε η οριστική απόσυρση της σειράς, σε ουσιαστική λειτουργία βρισκόταν μόνο η Α.302, που με έδρα τον Σ.Σ Στρυμόνα εκτελούσε χρέη εφεδρείας, αλλά εξασφάλιζε και τα τοπικά δρομολόγια μέχρι τον Προμαχώνα. Η Α.302 είναι άλλωστε και η μόνη που σώζεται μέχρι σήμερα σε λειτουργική κατάσταση και μάλιστα, αφού στις αρχές του 2000 ξαναβάφτηκε στα αρχικά της χρώματα με πρωτοβουλία ομάδας μελών του Σ.Φ.Σ, χρησιμοποιήθηκε για έλξη εκδρομικών αμαξοστοιχιών. Μετά από μεγάλο διάστημα ακινησίας στο ΜΘ λόγω βλαβών, η συγκεκριμένη μονάδα επισκευάστηκε πολύ πρόσφατα απο τους τεχνίτες του Κ.Ε.Π., ελπίζεται δε οτι σύντομα θα επανέλθει ξανά στην ενεργό δράση, ως μουσειακή ντηζελάμαξα για την έλξη τουριστικών αμαξοστοιχιών.
Οι 10 ντηζελάμαξες «World Locomotive» των Σ.Ε.Κ. / Ο.Σ.Ε., ήταν, σε γενικές γραμμές απο τις καλύτερες κινητήριες μονάδες που εργάστηκαν στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ παρόμοια θετικές επιδόσεις κατέγραψαν και σε όσες χώρες χρησιμοποιήθηκαν. Πέραν ωστόσο των επιδόσεων τους, οι συγκεκριμένες μηχανές ανήκουν δικαιωματικά –κατα γενική ομολογία Ελήνων και ξένων σιδηροδρομόφιλων- στις ωραιότερες και κομψότερες ντηζελάμαξες της μεταπολεμικής σιδηροδρομικής ιστορίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο οτι οι ελάχιστες απο αυτές που κυκλοφορούν ακόμη μέχρι σήμερα ανα τον κόσμο (συνήθως για την έλξη εκδρομικών-μουσειακών αμαξοστοιχιών) προσελκύουν πλήθη σιδηροδρομόφιλων και φωτογράφων τραίνων που πραγματικά τις λατρεύουν.
————————————————————–
Βιβλιογραφία – Πηγές
-Κουρμπέλης, Α.(1996) Κινητήριες μονάδες των σιδηροδρόμων μας. 11: Η «ALCO» Α-301 εως Α-310. Σιδηροτροχιά. 14:5-6.
-Σύλλογος Φίλων του Σιδηροδρόμου (1998) Οι Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι – Η διαδρομή τους από το 1869 έως σήμερα. Μίλητος. 308σ.
-Χανδρινός, Γ. & Λ. Παπαδημητρίου (2003) «American Locomotive Company»: το χρονικό μιάς μεγάλης σιδηροδρομικής βιομηχανίας. Σιδηροτροχιά 24: 16-22.
-Anon. ( n.d. ) ALCO Locomotives for the Railways of the World. ALCO. 78pp.
-Albe, A.( 1998) Amerikanische Diesellokomotiven in Europa. Verlag Pospischill. 98pp.
-Clark, P. (1994) The ALCO “World”. The DL500 Diesel Electric Export Model. Continental Modeller. 9: 342-344.
-Steinbrenner, R.T. (2003) The American Locomotive Company: A Centennial Remembrance. On Track Publ. 542pp.
-Ο.Σ.Ε. / Δνση Έλξης.
————————————————
ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΤΗΖΕΛΑΜΑΞΩΝ ALCO ΣΕΙΡΑΣ Α.301-310
Κατηγορία: | Ντηζελοηλεκτράμαξα πορείας με δυνατότητα διπλής έλξης |
Αριθμός Σύμβασης | 1910/1962 |
Ιδιοκτησία | ΣΕΚ/ΟΣΕ |
Τύπος | FPD-7/DL-500C |
Σειρά κατασκευής | 83513-83522 |
Εύρος γραμμής | 1435mm |
Αρίθμηση | A.301-A.310 |
Μονάδες | 10 |
Εκποιημένες | 8 |
Εκτός λειτουργίας | 1 (Α.304) |
Μονάδες σε λειτουργία | 1 (Α.302) |
Έδρα | Μηχανοστάσιο Θεσσαλονίκης (Μ.Θ) |
Χώρα Προέλευσης | Η.Π.Α. |
Κατασκευαστής | ALCO |
Έτος κατασκευής | 1962 |
Έτος κυκλοφορίας | 1962,1963 |
Διάταξη αξόνων | Cο’ – Cο’ |
Βάρος σε τάξη πορείας | 107t |
Απόβαρο | 99t. |
Βάρος κατ’άξονα | 17,84 kg. |
Διάμετρος εμβόλου | 22,86cm |
Διάμετρος τροχών | 1016mm |
Ελάχιστη ταχύτητα συνεχούς λειτουργιάς | 21 km/hr |
Μέγιστη ταχύτητα | 121 km/hr |
Τύπος ντηζελοκινητήρα | ALCO 251B V12 |
Ιπποδύναμη Δ/Η | 1800 ΗΡ προ της κυριας γεννητρίας |
Αριθμός κυλίνδρων | 12 σε διάταξη “v”’ |
Τύπος υπερτροφοδότη | ALCO 600B |
Μετάδοση κίνησης | Ηλεκτρική – συνεχές ρεύμα |
Χωρητικότητες: | |
ü Καυσίμων | 3.030 λτ. |
ü Νερού ψύξης Δ/Κ | 985L |
ü Λάδι λίπανσης | 760L |
ü Άμμος | 0.396cm³ |
ü Νερού θέρμανσης | 3.030L |
Τύπος γεννήτριας έλξης | G.E. 5GT 581 C1 |
Τύπος ηλεκτροκινητήρων | 6 τύπου G.E. 761A1 |
Σύστημα πέδησης | Αέρος 6 SL-WESTINGHOUSE |
Σύστημα θέρμανσης αμαξοστοιχίας | Ατμογεννήτρια CLAYTON |
Ολικό μήκος | 17,958μ. |
Πλάτος | 2,845μ |
Μέγιστο ύψος | 4,00μ. |
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΤΗΖΕΛΑΜΑΞΩΝ ALCO «WORLD LOCOMOTIVE DL-500»
DL-500 | Χώρα | Τύπος | Κινητήρας | Ίπποι | Μονάδες | Αρίθμηση | Κατασκ/στής | Έτος Κατασκευής | Νούμερα |
DL-500 | – | FD-3 | 244 | 1600 | 1 | 1953E | MLW | 5/53 | – |
DL-500A | Ισπανία | FD-5 | 244 | 1600 | 14 | 1601-1614 | ALCO | 8/55-9/55 | 81370-81383 |
DL-500A | Πακιστάν | FD-3 | 244 | 1600 | 2 | 2024-2025 | ALCO | 9/55-10/55 | 83137-83138 |
DL-500A | Ισπανία | FPD-5 | 244 | 1600 | 2 | 1616-1617 | ALCO | 9/56 | 81883-81884 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-6 | 251 | 1600 | 6 | 930-935 | Goodwin | 12/55-4/57 | 81885-81890 |
DL-500C | Αυστραλία | FD-8 | 251B | 1800 | 10 | 4401-4410 | Goodwin | 7/57-9/58 | 82807-82816 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1600 | 9 | 936-944 | Goodwin | 7/57-8/58 | 82798-82806 |
DL-500C | Περού | FD-7 | 251B | 1800 | 6 | 500-505 | ALCO | 9/56-11/56 | 81735-81740 |
DL-500C | Αργεντινή | FPD-7 | 251B | 1800 | 25 | 5551-5575 | MLW | 3/57-6/57 | 82093-82117 |
DL-500CI | Ινδία | FD-7 | 251B | 1800 | 4 | 17000-17003 | ALCO | 7/57-8/57 | 81741-81744 |
DL-500CI | Ινδία | FD-7 | 251B | 1800 | 16 | 17004-17019 | ALCO | 7/57-9/57 | 82388-82403 |
DL-500CP | Πακιστάν | FPD-7 | 251B | 1800 | 4 | 2026-2029 | ALCO | 9/57 | 82404-82407 |
DL-500CP | Πακιστάν | FPD-7 | 251B | 1800 | 14 | 2030-2043 | ALCO | 9/57-10/57 | 82608-82621 |
DL-500C | Ισπανία | FPD-7 | 251B | 1800 | 6 | 1801-1806 | ALCO | 5/58 | 82622-82627 |
DL-500C | Ισπανία | FPD-7 | 251B | 1800 | 18 | 1807-1824 | ALCO | 5/58-7/58 | 82648-82665 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-8 | 251B | 1800 | 30 | 4411-4440 | Goodwin | 5/58-10/59 | 82883-82912 |
DL-500CI | Ινδία | FPD-7 | 251B | 1800 | 2 | 17020-17021 | ALCO | 7/58 | 82666-82667 |
DL-500CI | Ινδία | FD-8 | 251B | 1800 | 20 | 17022-17041 | ALCO | 7/58-9/58 | 82968-82987 |
DL-500CI | Ινδία | FD-8 | 251B | 1800 | 58 | 17042-17099 | ALCO | 9/58-12/58 | 83079-83136 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1600 | 5 | 945-949 | Goodwin | 1/59-6/59 | 82913-82917 |
DL-500CP | Πακιστάν | FPD-7 | 251B | 1800 | 2 | 2044-2045 | ALCO | 7/59 | 83137-83138 |
DL-500CP | Πακιστάν | FD-8 | 251B | 1800 | 10 | 2046-2055 | ALCO | 7/59-8/59 | 83344-83353 |
DL-500CP | Πακιστάν | FD-8 | 251B | 1800 | 13 | 2056-2068 | ALCO | 7/59-9/59 | 83452-83464 |
DL-500CP | Πακιστάν | FD-8 | 251B | 1800 | 6 | 2069-2074 | ALCO | 10/59 | 83507-83512 |
DL-500C | Αυστραλία | FD-8 | 251B | 1800 | 20 | 4441-4460 | Goodwin | 4/60-4/61 | 83731-83750 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1800 | 7 | 950-956 | Goodwin | 4/61-9/61 | 83829-83835 |
DL-500C | Ελλάδα | FPD-7 | 251B | 1800 | 10 | A.301-A.310 | ALCO | 5/62 | 83513-83522 |
DL-500B | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1600 | 1 | 957 | Goodwin | 3/62 | 84120 |
DL-500B1 | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1600 | 5 | 958-962 | Goodwin | 5/65-10/65 | G3388-01-
G3388-05 |
DL-500B1 | Αυστραλία | FD-6 | 251B | 1600 | 4 | 963-966 | Goodwin | 2/67-6/67 | G3471-01-
G3471-04 |
DL-500C | Αυστραλία | FD-8 | 251B | 1800 | 40 | 4461-44100 | Goodwin | 10/65-12/67 | G3421-01-GT3421-40 |